اخبار

ستارگان درخشان در تاریخ و فرهنگ ملت ترک:  حاجی بکتاش ولی

حاجی بکتاش ولی یکی از اشخاص مهمی است که در انتشار دین اسلام در آناتولی از نقش بارزی برخوردار بوده است و در کتب مرجعی که در مورد وی مطالبی نوشته شده است او به عنوان فرد جوانمردی معرفی می شود که سید است و نسبش به حضرت محمد (ص) میرسد.

براساس این کتب، نسب پدر وی ابراهیم به امام موسی کاظم (ع) امام هفتم شیعیان می رسیده است.

روایت شده است که حاجی بکتاش در دوران جوانی، بعد از حضور در محضر استاد صوفی لقمان پرنده، در محضر درس استاد احمد یسوی نشست. اگر فرض کنیم که احمد یسوی در تاریخ دیرتری درگذشته است می توان احتمال جدی داد که حاجی بکتاش ولی در محضر درس ایشان حضور یافته است.

حاجی بکتاش ولی یکی از کسانی است که  همزمان با اغاز دوران استیلای مغول در سرزمین آناتولی به این سرزمین کوچ کرده است.

گفته می شود که یکی از دلایل آمدن وی به آناتولی، هدایت و راهنمایی است که از جانب احمد یسوی در راستای سفر وی به آناتولی صورت گرفته است.

وی نخست به مکه می رود و بعد از حاجی شدن و زیارت کربلا و نجف راهی دیار آناتولی می گردد.

حاجی بکتاش ولی در بدو ورود به آناتولی نخست وارد منطقه قشلاقی مختص ترکمنهای چپنی، به نام سولوجاک آراهویوک می شود و در خانه کادینجیک آنا میهمان می گردد و برای تامین معاش خود اقدام به چوپانی دامهای روستا می کند.

اما در خلال این مدت با نشان دادن روح جوانمردانه خود به تدریج در سرزمین اناتولی شهره عام و خاص می گردد. نخستین منزلی که وی برای انزوا به آنجا می رود در محل درگاه امروزی در روستای کیزیلجا حالوت (قیزیلجا خلوت) می باشد. از همین جا حاجی بکتاش ولی تبدیل به یکی از بزرگوارترین مردان خدا در سراسر آسیای صغیر می گردد.

تاثیر کلام حاجی بکتاش ولی به حدی افزایش می یابد که او قادر می شود در میان مسیحیان نئوشهیر و اورگوپ نیز صاحب سخن گردد و زمینه های تشرف آنان را به اسلام فراهم کند.

سپس حاجی بکتاش ولی دانشجویان خود را راهی چهار سوی اناتولی می نماید. این اقدام وی نیز سبب گسترش روح جوانمردی و دین اسلام در بخشهای بزرگی از آناتولی می گردد. در کتبی که مناقب وی نوشته شده است حاجی بکتاش ولی به عنوان یکی از مروجان اسلام میانه روی اهل سنت و یک متصوف و به قولی دیگر استاد درویش معرفی می گردد.

با توجه به اینکه حاجی بکتاش ولی دارای ویژگیهای نحله یسویت و نیز قطب الدین حیدر است وی را دارای نحله مرکبی به نام یسوی- حیدری می دانند. در کتبی که از سوی الوان چلبی، احمد افلاکی و آشکی پاشازاده نوشته شده است حاجی بکتاش ولی به عنوان یکی از نمایندگان قلندران صوفی نیز شناخته می شود.

این در حالی است که شهرت وی در قرار گاه یئنی چریهای عثمانی که با نام قرارگاه بکتاشی نیز شناخته می شود، توصیف دیگر به وصفیات وی می افزاید وان هم "آلپ ارنلیک" و یا وصف قهرمانان جوانمرد است. ضمن اینکه سربازان و جنگجویان عثمانی از عنوان "پیر" نیز برای وی استفاده می کردند.

ابدال موسی یکی از مهمترین دانشجویان و یا به لفظ ان موقع طلاب حاجی بکتاش ولی است. وی پس از ربع نخست قرن 14 میلادی شیخ  تَکّه حاجی بکتاش ولی شده بود. حاجی بکتاش ولی نیز مروج رویکرد یسوی- حیدری شناخته می شود که در آنزمان در خدمت عثمان غازی در بیگ نشین عثمانی بوده است. یکی از اقدامات مهم ابدال موسی بیان کرامات حاجی بکتاش ولی در میان عثمانیان بوده است.

در مورد وفات حاجی بکتاش ولی تاریخ معینی وجود ندارد اما با رویکرد به برخی از کتب که در منقبت وی نوشته شده است به نظر می اید که وی در سال 1271 میلادی وفات کرده باشد.

 از جمله آثار حاجی بکتاش ولی کتابی است به نام المقالات، به عربی که اصل آن در دست نیست. دو ترجمه منظوم ترکی از این اثر وجود دارد: ترجمه سعید اَمره، شاعر بکتاشی قرن هشتم و ترجمه خطیب اوغلی، شاعر قرن نهم. بنابر این ترجمه‌ها، کتاب دارای چهار بابِ شریعت، طریقت، حقیقت و معرفت بوده است. در هر باب درباره مرگ، احوال دل، تصوف، زاهد، عارف و مقام انسان ستایش شده است.

از دیگر اثای وی می تواند به کتب مقالات (به زبان فارسی)، کتاب الفوائد، شطحیه و مقالات غییه و کلمات عینیه اشاره کرد.

نوشته: دکتر گورای کیرپیک

ترجمه: فرزاد صمدلی